Strona ofertowa Wydawnictw Edukacyjnych WIKING
Jesteś
gościem portalu
Strona główna portalu
http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=621
http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=440
http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=110
http://www.wiking.com.pl/index.php?site=testy_gim_historia_roz_1
http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=348
http://www.wiking.edu.pl/sitemap.php
Powrót do poprzedniej stronyWersja do wydruku

Józef Stalin, właśc. Josif Wissarionowicz Dżugaszwili
(ur. 1879 R., zm. 1953 R.)

Rosyjski działacz rewolucyjny pochodzenia gruzińskiego, radziecki dyktator, od 1941 r. premier, od 1945 r. generalissimus. 

Urodził się 18 XII 1879 r. w Gori w Gruzji. Był synem szewca Wissariona Iwanowicza Dżugaszwili i pochodzącej z chłopów pańszczyźnianych praczki Jekateriny Georgiewnej.

W 1894 r. rozpoczął naukę w prawosławnym seminarium duchownym w Tbilisi, z którego został wydalony w 1899 r. , prawdopodobnie za działalność w ruchu rewolucyjnym, do którego już wówczas należał. Od 1898 r. był członkiem Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR). W czasie II zjazdu tej partii (1903), na którym nastąpił rozłam, opowiedział się po stronie bolszewików i przystąpił do ich frakcji. W 1905 r. uczestniczył w wydarzeniach rewolucyjnych.

Stalin wielokrotnie był aresztowany i zsyłany przez władze carskie na Syberię  za swą działalność rewolucyjną, która często miała charakter kryminalny. W latach 1906–08 na Zakaukaziu brał czynny udział w tzw. akcjach ekspropriacyjnych polegających na napadaniu na banki, konwoje z pieniędzmi i transporty w celu zdobycia środków finansowych na działalność partii bolszewickiej.


Zdjęcie młodego Stalina z kartoteki carskiej policji

W 1912 r. został członkiem Komitetu Centralnego Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (bolszewików). Współredagował pisma marksistowskie (m.in. "Prawdę").

W latach 1913–17 po raz kolejny odbywał karę zsyłki na Syberię, skąd został zwolniony po rewolucji lutowej (II 1917), po czym przybył do Piotrogrodu. Brał udział w rewolucji październikowej, a po przejęciu władzy przez bolszewików został komisarzem d.s. narodowości w pierwszym rządzie radzieckim. W 1919 r. objął stanowisko komisarza ludowego kontroli państwowej.

W związku z chorobą W. Lenina, w 1922 r., po XI Zjeździe Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików), Stalin został wybrany na sekretarza generalnego Komitetu Centralnego (KC) partii, stając się faktycznym przywódcą państwa radzieckiego.

W czasie walki o władzę po śmierci Lenina (1924), Stalin stopniowo eliminował z życia politycznego czołowych działaczy partyjnych, mogących zagrozić jego planom przejęcia władzy. Ostatecznie L. Kamieniew, G. Zinowiew i N. Bucharin zostali rozstrzelani  jako "wrogowie ludu", a L. Trocki wydalony z ZSRR.


Radziecki obóz pracy przymusowej

W latach 1929–1935 Stalin realizował opracowany przez siebie program industrializacji kraju oraz program przyśpieszonej kolektywizacji rolnictwa. Ten ostatni wdrażany był niezwykle brutalnie, a w konsekwencji spowodował klęskę głodu i śmierć milionów mieszkańców. Najzamożniejszych chłopów z reguły mordowano na miejscu, setki tysięcy bogatszych chłopów zwanych "kułakami" zsyłano do obozów pracy, gdzie wielu z nich straciło życie. Kiedy kolektywizacja nie przynosiła spodziewanych efektów i brakowało produktów rolnych, państwo brutalnie zabierało  chłopom resztki ich plonów, m.in. ziarno przeznaczone na zasiew, co spotęgowało katastrofalną sytuację. Głód szczególnie odczuwany był na Ukrainie, gdzie zmarło ok. 7 milionów osób, a według niektórych szacunków nawet 10–15 milionów. 

Głoszona przez Stalina teza o zaostrzaniu się walki klasowej w miarę umacniania się socjalizmu miała uzasadniać zwiększające się represje i terror w państwie radzieckim. Rozbudowany został aparat przymusu, w którym czołową rolę odgrywał centralny organ bezpieczeństwa – Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny (OGPU). Jego siedzibą od 1930 r. był gmach na Łubiance w Moskwie. W 1934 r. OGPU stał się częścią reaktywowanego Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych (NKWD), któremu podlegały także milicja, służba więzienna, obozy pracy przymusowej, różnorakie formacje mundurowe a także urzędy stanu cywilnego, co umożliwiało całkowitą kontrolę nad społeczeństwem radzieckim, które poddawano nieustannej inwigilacji. NKWD posiadało również nadzwyczajne uprawnienia sądownicze, pozwalające na skazywanie ludzi na wieloletnie więzienia czy też pobyt w coraz liczniejszych obozach koncentracyjnych i obozach pracy. 


Józef Stalin – dyktator totalitarnego państwa radzieckiego

Pretekstem do nasilenia terroru stało się, dokonane w 1934 r. z inspiracji Stalina, zabójstwo sekretarza Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) – S. Kirowa. Dało to początek tzw. wielkiej czystce (1934–39), w czasie której wymordowano wielu uczestników rewolucji z 1917 r., działaczy partyjnych i dowódców Armii Czerwonej (m.in. M. Tuchaczewskiego).

Służby bezpieczeństwa kontrolowały również całą gospodarkę radziecką, wszędzie dopatrując się dywersji i sabotażu. W sprawach gospodarczych, ze względów ideologicznych i politycznych, Stalin opowiadał się za autarkią – samowystarczalnością  gospodarczą. Jakakolwiek własność prywatna w mieście i na wsi została zlikwidowana, reguły wolnego rynku odrzucono, a w ich miejsce wprowadzono system centralnego planowania. Industrializacja kraju pochłonęła miliony ofiar pracy przymusowej. 

Stalin kontynuował zapoczątkowaną przez Lenina systematyczną walkę z religią. Brutalne prześladowania dotyczyły głównie dominującego w Rosji Kościoła prawosławnego, ale także innych Kościołów i wyznań.  Wielu duchownych zamordowano lub zesłano do obozów, majątek kościelny został zagrabiony, zburzono wiele obiektów o charakterze sakralnym.

W międzynarodowym ruchu komunistycznym Stalin odgrywał wiodącą rolę. Faktycznie kierując Międzynarodówką Komunistyczną (Komintern) narzucał jej swój program ingerując jednocześnie w wewnętrzne sprawy partii komunistycznych w różnych państwach, dla przykładu w 1938 r. rozwiązana została Komunistyczna Partia Polski (KPP), jej przywódcy aresztowani a następnie rozstrzelani.

Stalin sprawując dyktatorską władzę w totalitarnym państwie radzieckim tworzył wokół swojej osoby atmosferę absolutnego autorytetu oraz nieomylności i genialności we wszystkich poczynaniach. Towarzyszył temu niemal religijny kult Stalina, szczególnie w czasie wojny radziecko-niemieckiej (1941–45) i po jej zakończeniu, aż do śmierci dyktatora.

W 1939 r. nastąpiło zbliżenie między Związkiem Radzieckim i Niemcami. 19 VIII 1939 r. w Berlinie podpisano układ handlowy, a 23 VIII 1939 r. na zaproszenie radzieckiego przywódcy przyjechał do Moskwy minister spraw zagranicznych Niemiec – J. Ribbentrop. Po rozmowach ze Stalinem i Mołotowem podpisany został niemiecko-radziecki pakt o nieagresji oraz dodatkowo tajny protokół, który po ataku Niemiec na Polskę (IX 1939) pozwolił Stalinowi na zagarnięcie wschodnich ziem polskich,  a w 1940 r. na zajęcie Litwy, Łotwy i Estonii, wschodniej części Rumunii oraz Karelii.

Podpisanie paktu
Ribbentrop-Mołotow
(23 VIII 1939)

Spotkanie sojuszników
po napaści na Polskę
(IX 1939)

17 IX 1939 r. Armia Czerwona zdradziecko najechała walczącą z niemiecką nawałą Polskę, rozpoczynając tym samym realizację paktu Ribbentrop-Mołotow. Porozumienie niemiecko-radzieckie dotyczące zasięgu terytorialnego obu agresorów potwierdzono układem o granicach i przyjaźni 28 IX 1939 r.  W II 1940 r. rozpoczęły się deportacje wielu Polaków w głąb terytorium ZSRR. Już podczas transportu do obozów pracy i miejsc osiedlenia w odległych rejonach Związku Radzieckiego tysiące Polaków straciło życie z głodu i zimna. Wiele tysięcy zmarło z wyczerpania przebywając w nieludzkich warunkach na Syberii i w Kazachstanie. 

5 III 1940 r. Stalin zatwierdził wniosek Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRR – Ł. Berii o rozstrzelaniu ok. 15 tysięcy polskich jeńców wojennych (gł. oficerów) z Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska oraz ok. 10 tys. innych Polaków przebywających w radzieckich więzieniach. 

Rozkaz zamordowania
polskich jeńców wojennych

Ekshumowane ciała polskich oficerów
– ofiar ludobójstwa NKWD


W V 1941 r. Stalin został premierem rządu radzieckiego, a po napaści Hitlera na Związek Radziecki (22 VI 1941), pełnił również funkcję przewodniczącego Państwowego Komitetu Obrony i naczelnego dowódcy sił zbrojnych ZSRR.

W początkowej fazie wojny niemiecko-radzieckiej Armia Czerwona ponosiła druzgocące klęski, które realnie zagrażały istnieniu Związku Radzieckiego.  W tej sytuacji Stalin przystąpił do sojuszu z Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi. Pomoc finansowa, wojskowa i materialna udzielona przez amerykańskiego prezydenta – F.D. Roosevelta w ramach Lend-Lease pozwoliła Stalinowi na przetrzymanie najtrudniejszych chwil, kiedy radziecka gospodarka nie była jeszcze gotowa do produkcji wojennej.

Przełomowym  dla ZSRR momentem wojny była klęska armii niemieckiej pod Stalingradem (VII 1942–II 1943), a po bitwie pod Kurskiem (VII–VIII 1943) Armia Czerwona przeszła do ofensywy na całej linii frontu.


Bitwa pod Stalingradem

Stalin uczestniczył w konferencjach w Teheranie (XI/XII 1943), Jałcie (II 1945) i Poczdamie (VII–VIII 1945), podczas których wywierał ogromny wpływ na planowane działania wojenne oraz kształt przyszłego pokoju i powojennego ładu na świecie. W Teheranie Stalin skutecznie sprzeciwił się koncepcji W. Churchilla by drugi front utworzyć na Bałkanach, wiedział bowiem, że militarna obecność zachodnich aliantów w tym rejonie mogłaby uniemożliwić mu podporządkowanie Europy środkowo-wschodniej i południowo-wschodniej, co rzeczywiście nastąpiło wskutek postanowień konferencji jałtańskiej, podczas której alianci zachodni, zwłaszcza F.D. Roosevelt, godzili się na warunki dyktowane przez radzieckiego przywódcę. W Jałcie, ponad głowami Polaków, ustalono m.in. zmiany terytorialne państwa polskiego. Ograbiona z ziem wschodnich Polska znalazła się w strefie wpływów radzieckich gdzie, podobnie jak w innych krajach tej części Europy, stalinowskimi metodami ustanawiano komunistyczne reżimy. Po wojnie,  państwa satelickie zależne od Związku Radzieckiego – Polska, Czechosłowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria poddawane były systematycznej "sowietyzacji", choć efekty tych działań były różne.


Konferencja w Jałcie. Od lewej: W Churchill, F.D. Roosevelt i J. Stalin

Sojusz radzieckiego przywódcy z zachodnimi państwami nie trwał długo. W okresie "zimnej wojny" Stalin uzbroił Związek Radziecki czyniąc z niego pod względem militarnym supermocarstwo.

Po zakończeniu II wojny światowej Stalin, kontynuując politykę terroru i represji, w dalszym ciągu kierował partią i państwem radzieckim, a stalinowskie metody sprawowania władzy były stosowane we wszystkich krajach bloku komunistycznego.

Józef Stalin zmarł w Moskwie 5 III 1953 r. w dość niejasnych okolicznościach, prawdopodobnie w wyniku wylewu krwi do mózgu.

Przeszedł do historii jako jeden z największych ludobójców w dziejach świata. Jako dyktator rządzący totalitarnym państwem był odpowiedzialny za śmieć co najmniej kilkudziesięciu  milionów osób.

Po jego śmierci I sekretarzem KC Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego został N. Chruszczow, który w 1956 r. na XX zjeździe KPZR wystąpił z referatem "O kulcie jednostki i jego następstwach", w którym polityka Stalina została poddana częściowej krytyce.


J. Stalin po śmierci

WAŻNE DATY:

1898

wstąpienie Stalina do Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR)

1903

przystąpienie Stalina do frakcji bolszewików

1905

udział w wydarzeniach rewolucyjnych

1917

uczestnictwo w rewolucji październikowej

1922

wybór Stalina na sekretarza generalnego Komitetu Centralnego Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików)

1924

początek walki o władzę po śmierci Lenina

1934–39

tzw. "wielka czystka"

1939

pakt Ribbentrop-Mołotow (23 VIII); napaść ZSRR na Polskę (17 IX); niemiecko-radziecki układ o granicach i przyjaźni (28 IX)

1940

decyzja Stalina o zamordowaniu polskich jeńców wojennych i więźniów politycznych (III)

1941

najazd Niemiec na ZSRR (23 VI)

1942

początek bitwy pod Stalingradem (VII)

1943 

konferencja w Teheranie (XI/XII)

1945 

konferencja w Jałcie (II); konferencja w Poczdamie
(VII–VIII)

1953 

śmierć Stalina (5 III)

  

powrót do początku strony

Geografia | Język Polski | Historia | Przyroda | Biologia