Winston Leonard Spencer Churchill
(ur.1874, zm.1965)

Brytyjski polityk i mąż stanu, dwukrotny premier Zjednoczonego Królestwa (w latach 1940–45 i 1951–55), pisarz i historyk, laureat literackiej Nagrody Nobla w 1953 r.

Urodził się 30 XI 1874 r. w Blenheim Palace w zamożnej rodzinie. Jego ojcem był lord Randolph Henry Spencer-Churchill, wpływowy polityk Partii Konserwatywnej, zaś matką Jenny Jacobson-Jerome, córka amerykańskiego finansisty. W dzieciństwie uczęszczał do ekskluzywnej prywatnej szkoły w Harrow. Uczył się dobrze, ale jednocześnie sprawiał spore kłopoty wychowawcze, przez co często ponosił kary dyscyplinarne.

Po dwóch nieudanych próbach, za trzecim razem dostał się do Królewskiej Akademii Wojskowej w Sandhurst, którą ukończył w 1894 r. Kiedy otrzymał stopień podporucznika został przydzielony do 4 Królewskiego Regimentu Huzarów i wraz z nim skierowany do Indii (1895). W tym samym roku wyjechał na Kubę jako obserwator w wojnie Hiszpanii z kubańskimi bojownikami o niepodległość. W 1897 r. powrócił do armii brytyjskiej w Indiach i brał udział w tłumieniu powstania muzułmańskich Pasztunów. Jego relacje z walk publikowane były w "Daily Telegrach" i "The Pioneer". Po powrocie do Anglii (1898) opublikował swą pierwszą książkę: "The Story of The Malakand Field Force".

W 1898 r. W. Churchill wziął udział w wyprawie lorda Kitchenera przeciw powstańcom w Sudanie i uczestniczył w rozbiciu rebeliantów w bitwie pod Omdurman (2 IX 1898). Bitwa ta ostatecznie zakończyła powstanie zapoczątkowane w 1881 r. przez Muhammada Ahmad ibn Abd Allaha, nazywającego siebie Mahdim (z arab. "prowadzony przez Boga"). Przebieg bitwy Churchill relacjonował dla "Morning Post". 

W 1899 r., po wybuchu wojny burskiej, Churchill  wyruszył do Afryki Południowej jako korespondent wojenny. Rychło został uwięziony przez Burów, jednak zdołał zbiec z więzienia w Pretorii. Dramatyczna ucieczka Churchilla uczyniła z niego niemal bohatera wojennego i przyczyniła się do dużej popularności jego osoby.  

W 1900 r. Churchill został deputowanym do Izby Gmin z ramienia Partii Konserwatywnej. W 1904 r. opuścił szeregi tej partii i związał się z liberałami. W latach 1906–1922, z ramienia Partii Liberalnej, był deputowanym do brytyjskiego parlamentu.

Od 1908 r. do 1910 r. pełnił urząd ministra handlu, a w latach 1910–11 urząd ministra spraw wewnętrznych. W 1911 r. został mianowany Pierwszym Lordem Admiralicji i tym samym objął dowództwo nad brytyjską marynarką wojenną. Stanowisko to piastował do 1915 r. W tym czasie przyczynił się do rozbudowy i modernizacji floty.

Sir Winston Churchill (z prawej) w towarzystwie ówczesnego premiera Wielkiej Brytanii Lloyda Georga (1915)

Po wybuchu I wojny światowej (1914) Churchill dążył do przeprowadzenia desantu na półwyspie Gallipoli w celu opanowania strategicznej cieśniny Dardanele, która znajdowała się w rękach Turcji. Plan został zaakceptowany przez rząd brytyjski w 1915 r., jednak próba jego wykonania zakończyła się całkowitym niepowodzeniem. Nadspodziewanie silny opór sił tureckich i błędy dowództwa brytyjskiego spowodowały, że operacja zakończyła się katastrofą i znacznymi stratami wśród żołnierzy alianckich. Po zakończeniu kampanii Churchill pełnił przez krótki czas funkcję kanclerza Księstwa Lancaster, jednak wkrótce podał się do dymisji i opuścił rząd. Następnie powrócił  do czynnej służby wojskowej i udał się do Francji, gdzie dowodząc pułkiem przez kilka miesięcy brał bezpośredni udział w walkach na froncie zachodnim.

Do działalności politycznej W. Churchill powrócił w 1917 r. W latach 1918–1921 pełnił funkcję ministra wojny i lotnictwa.

Jako zagorzały przeciwnik komunizmu opowiadał się za zbrojną interwencją przeciw Rosji radzieckiej i "zduszeniem bolszewizmu w zarodku", jednak znużeni wojną Brytyjczycy nie okazywali dużego zapału dla wspierania sił antyrewolucyjnych w Rosji i w 1920 r. ostatnie oddziały brytyjskie zostały wycofane z terytorium rosyjskiego.

Od 1921 r. do 1922 r. Churchill pełnił funkcję ministra d.s. kolonii. W 1922 r. był jednym z sygnatariuszy traktatu ustanawiającego Wolne Państwo Irlandzkie.

W 1923 r. opuścił Partię Liberalną, a rok później powrócił do Partii Konserwatywnej.

W latach 1924–29 był ministrem skarbu.

W okresie poprzedzającym II wojnę światową Churchill przeciwstawiał się prowadzonej przez brytyjski rząd premiera Chamberlaina polityce ustępstw (appeasement) wobec żądań przywódcy Niemiec – A. Hitlera.

Po zapoczątkowującym II wojnę światową ataku Niemiec na Polskę (IX 1939), Wielka Brytania wypowiedziała Niemcom wojnę, ale nie wywiązała się wobec zobowiązań sojuszniczych wobec Polski, nie będąc w tym czasie przygotowaną do działań wojennych na dużą skalę.

W 1939 r. Churchill ponownie objął stanowisko Pierwszego Lorda Admiralicji.

W IV 1940 r. Niemcy zaatakowały Europę Północną (Danię i Norwegię), a w V 1940 r. zajęły Belgię, Holandię i Luksemburg, po czym rozpoczęły ofensywę przeciw Francji.

W tych okolicznościach, po dymisji Chamberlaina (10 V 1940),  król Jerzy VI powierzył Churchillowi urząd premiera i misję tworzenia nowego rządu. Nieprzejednany wobec Niemiec Churchill wzywał rodaków do wyrzeczeń i walki do samego końca. Skuteczna obrona brytyjskich sił powietrznych (wspieranych m.in. przez 4 polskie dywizjony) przed niemiecką Luftwaffe (bitwa o Anglię VIII–X 1940) zapobiegła niemieckiej inwazji na Wielką Brytanię i przysporzyła Churchillowi dużą popularność w społeczeństwie brytyjskim.

Brytyjskie samoloty w czasie bitwy o Anglię

W. Churchill utrzymywał dobre stosunki z prezydentem Stanów Zjednoczonych F.D. Rooseveltem. Wielka Brytania była głównym beneficjentem pomocy wojskowej i gospodarczej udzielanej przez USA (Lend-lease). 14 VIII 1941 r., na pokładzie pancernika "Prince of Wales", Churchill i Roosevelt podpisali Kartę Atlantycką – deklarację określającą zasady polityki zagranicznej obu mocarstw.

W czasie wojny Churchill opowiadał się za współpracą wojskową ze Związkiem Radzieckim. Początkowo dążył do utworzeniem drugiego frontu na Bałkanach tak, by Europa południowo-wschodnia i środkowa została wyzwolona przez aliantów zachodnich przed wkroczeniem na te tereny Armii Radzieckiej, jednak koncepcja ta została zablokowana przez Stalina i bezkrytycznie popierającego go Roosevelta na konferencji w Teheranie (XI/XII 1943). Churchill brał jeszcze udział w konferencjach: w Jałcie (II 1945) i w Poczdamie (VII–VIII 1945). Konferencja jałtańska przebiegała pod dyktando Stalina, a alianci zachodni (zwłaszcza Roosevelt) godzili się na warunki sowieckiego przywódcy. W zaistniałych okolicznościach Europa środkowo-wschodnia (w tym ograbiona z ziem wschodnich Polska) znalazła się pod kontrolą ZSRR.

Konferencja w Jałcie (II 1945). Od lewej: W. Churchill,
F.D. Roosevelt, J. Stalin

Po zwycięstwie Partii Pracy w wyborach w VII 1945 r. Churchill utracił stanowisko premiera rządu.

Powojenna współpraca Stalina z aliantami zachodnimi nie trwała długo. Na przełomie 1945  i 1946 r. drogi niedawnych sojuszników wyraźnie się rozchodziły i świat stawał w obliczu bipolarnego podziału, który okazał się niezwykle trwały, a jego skutki odczuwane są do dnia dzisiejszego.

W początkach 1946 r. Churchill otwarcie krytykował dominację sowiecką w Europie środkowej i wschodniej, a w słynnym przemówieniu w Fulton (USA) 5 III 1946 r. użył terminu "żelazna kurtyna" dla określenia podziału  powojennej Europy na blok zachodni i wschodni. Przemówienie to powszechnie uważa się za początek okresu "zimnej wojny".

W 1951 r. wybory w Wielkiej Brytanii wygrali konserwatyści i Churchill po raz drugi objął stanowisko premiera rządu, które piastował do 1955 r.

W 1953 r. Churchill otrzymał za pamiętniki wojenne "The Second World War" literacką Nagrodę Nobla.

Winston Churchill zmarł 24 I 1965 r. w Blenheim Palace w Londynie. Pochowany został z wielkimi honorami. 

Ceremonia pogrzebowa W. Churchilla (1965)	Pomnik Churchilla w Londynie

WAŻNE DATY:

1894 – ukończenie przez Churchilla Królewskiej Akademii Wojskowej w Sandhurst 1895 – początek służby w Indiach 1898 – udział w wyprawie lorda Kitchenera przeciw powstańcom w Sudanie 1900 – początek politycznej kariery Churchilla 1904 – przejście z Partii Konserwatywnej do Partii Liberalnej 1908–10 – pełnienie funkcji ministra handlu 1910–11 – pełnienie funkcji ministra spraw wewnętrznych 1911 – mianowanie Churchilla Pierwszym Lordem Admiralicji 1914–18 – I wojna światowa 1915 – nieudana próba realizacji planu opanowania Dardaneli, dymisja Churchilla 1917 – powrót Churchilla do polityki 1918–21 – pełnienie funkcji ministra wojny i lotnictwa 1921–22 – pełnienie funkcji ministra d.s. kolonii 1924 – powrót do Partii Konserwatywnej 1924–29 – pełnienie funkcji ministra skarbu 1939–45 – II wojna światowa 1939 – ponowne objęcie stanowiska Pierwszego Lorda Admiralicji 1940 – powierzenie Churchillowi urzędu premiera rządu brytyjskiego (V); bitwa o Anglię (VIII–X) 1941 – podpisanie Karty Atlantyckiej (VIII) 1943 – konferencja w Teheranie (XI/XII) 1945 – konferencja w Jałcie (II); konferencja w Poczdamie (VII–VIII); przegrana konserwatystów w wyborach do parlamentu 1946 – przemówienie Churchilla w Fulton, początek "zimnej wojny" (III) 1951–55 – powtórne pełnienie urzędu premiera rządu 1965 – śmierć W. Churchilla

powrót do początku strony