Otto von Bismarck
(ur. 1815 R., zm. 1898 R.)

Książę prusko-niemiecki, polityk i  mąż stanu. Premier i minister spraw zagranicznych Prus od 1862 r., pierwszy kanclerz zjednoczonych Niemiec w latach 1871–90.

Otto von Bismarck urodził się w 1815 r. w Schönhausen w rodzinie junkrów (właścicieli ziemskich w Prusach). W dzieciństwie wychowywany był w kulcie monarchii i przywiązania do Prus. W młodości studiował prawo na uniwersytecie w Getyndze oraz na uniwersytecie w Berlinie.

W latach 1851–59 Otto von Bismarck reprezentował Prusy w zgromadzeniu przedstawicielskim Związku Niemieckiego – Bundestagu we Frankfurcie nad Menem.

Dążący do zwiększenia siły militarnej Prus król Wilhelm I w 1862 r. powołał konserwatywnego Bismarcka na szefa rządu oraz powierzył mu funkcję ministra spraw zagranicznych. Prowadząc walkę z liberalną większością w pruskim parlamencie, Bismarck przeforsował zmiany w wojsku, w tym najważniejszą – zwiększenie liczebności armii do 300 tysięcy żołnierzy.

W 1863 r. z inicjatywy Bismarcka zawarty został układ prusko-rosyjski (tzw. konwencja Alvenslebena), skierowany przeciw Polakom walczącym w tym czasie w powstaniu styczniowym.

W 1864 r. sprzymierzone armie Prus i Austrii wkroczyły do Szlezwiku- -Holsztynu, rozpoczynając wojnę z Danią. Zadawniony konflikt zakończył się pokojem w Wiedniu, na mocy którego Szlezwik, Holsztyn i Lauenburg miały przejść pod wspólny zarząd Prus i Austrii.

Wkrótce jednak rywalizacja o dominację w Niemczech i Europie Środkowej doprowadziła Prusy i Austrię do wojny. W rozstrzygającej bitwie pod Sadową wojska pruskie dowodzone przez Helmutha von Moltke pokonały armię austriacko-saksońską (3 VII 1866). 

Po zakończeniu działań wojennych pozycja Prus w Niemczech umocniła się, a wzrost ich potęgi położył kres dotychczasowemu prusko-austriackiemu dualizmowi w Związku Niemieckim, który teraz został rozwiązany. Utworzono Związek Północnoniemiecki pod przewodnictwem Prus, a jego kanclerzem został Otto von Bismarck. Z inicjatywy Bismarcka w 1867 r. Reichstag uchwalił konstytucję Związku będącą wstępem do zjednoczenia Niemiec.

Zwycięstwo wojsk pruskich nad armią austriacko-saksońską pod Sadową

W 1870 r. wybuchła wojna prusko-francuska. Jej bezpośrednią przyczyną było fiasko rozmów dyplomacji francuskiej w sprawie kandydatury przedstawiciela dynastii Hohenzollernów na tron hiszpański. Kiedy Bismarck opublikował w prasie niemieckiej skróconą i prowokującą relację przedstawiającą odmowę króla Wilhelma I wobec francuskich żądań (tzw. depesza emska), 19 VII 1870 r. Francja wypowiedziała Prusom wojnę. W decydującej o losach wojny bitwie pod Sedanem nad Mozą (2 IX 1870) armia pruska zadała klęskę wojskom francuskim, a cesarz Napoleon III został wzięty do niewoli i abdykował.

Bismarck wraz z wziętym do niewoli w bitwie pod Sedanem
cesarzem Napoleonem III

18 I 1871 r. w sali lustrzanej Wersalu król pruski Wilhelm I ogłosił się cesarzem niemieckim. Tym samym zakończył się proces jednoczenia niemieckich organizmów państwowych (z wyjątkiem Austrii) i utworzone zostało jedno państwo narodowe. II Rzesza Niemiecka była państwem związkowym, przedstawiciele poszczególnych krajów tworzyli Radę Związkową (Bundesrat), a sejm Rzeszy (Reichstag) wyłaniany był w wyborach powszechnych. 

Pierwszym kanclerzem zjednoczonych Niemiec, mającym władzę wykonawczą i odpowiadającym przed cesarzem, został Otto von Bismarck. 16 IV 1871 r. weszła w życie konstytucja II Rzeszy, która ustanawiała Berlin stolicą Niemiec.

Proklamacja zjednoczonego cesarstwa niemieckiego w Wersalu 18 I 1971 r.

W polityce zagranicznej Bismarck dążył do tworzenia systemu sojuszy tak, by osiągnąć swój główny cel, tj. utrzymywać Francję w jak największej izolacji politycznej.

W 1878 r. zorganizował w Berlinie kongres, podczas którego wielkie mocarstwa miały dokonać rewizji pokoju rosyjsko-tureckiego z San Stefano, kończącego wojnę między Rosją i Turcją. Wobec niezadowolenia Rosji z postanowień kongresu Niemcy i Austro-Węgry zawarły w 1879 r. sojusz (dwuprzymierze), do którego w 1882 r. dołączyły Włochy dając początek trójprzymierzu.

Konferencja berlińska w 1878 r. zorganizowana przez Bismarcka

Za rządów kanclerza Bismarcka w latach 1884–85 cesarstwo niemieckie zdobyło pierwsze kolonie w Afryce (Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia, Togo, Kamerun, część Nowej Gwinei).

W 1887 r. Niemcy i Rosja zawarły w Berlinie układ reasekuracyjny gwarantujący wzajemną neutralność na wypadek ewentualnego ataku Francji na Niemcy lub agresji Austro-Węgier na Rosję.

Cesarz niemiecki Wilhelm I i kanclerz Otto von Bismarck

W polityce wewnętrznej Otto von Bismarck zwalczał opozycję katolicką i zwolenników utrzymania w Niemczech systemu federacyjnego skupionych w Patrii Centrum.

W latach 1871–87 kanclerz wraz z popierającą go liberalną burżuazją usilnie dążył do podporządkowania państwu Kościoła katolickiego i pomniejszenia jego rzekomych wpływów. Ideologiczna i polityczna walka o zachowanie "czystości" kultury niemieckiej ("Kulturkampf") prowadzona przez rząd w Berlinie była często brutalną ingerencją w wewnętrzne sprawy Kościoła (m.in. tzw. ustawy majowe 1873–74) i doprowadziła do zerwania stosunków dyplomatycznych Niemiec ze Stolicą Apostolską.

Na ziemiach polskich zaboru pruskiego "Kulturkampf" przybrał formę antypolskiej polityki i nasilenia germanizacji ludności polskiej. Odwrotnie do zamierzeń  zawsze antypolsko nastawionego Bismarcka, Polacy jeszcze bardziej utożsamiali się z Kościołem katolickim, jednoczyli się w walce z niemiecką władzą. Wzrastała świadomość narodowa chłopów, a także nasilała się walka Polaków o prawa narodowe.

Wycofanie przez Bismarcka niektórych ustaw "Kulturkampfu" i ponowne nawiązanie stosunków dyplomatycznych z papiestwem (1887) uważa się za zakończenie sporu między państwem a Kościołem katolickim w Niemczech.

Narastające trudności Niemiec na arenie międzynarodowej i problemy wewnątrzpaństwowe doprowadziły do zdymisjonowania Bismarcka z urzędu kanclerza Rzeszy przez cesarza Wilhelma II w III 1890 r.

Otto von Bismarck zmarł w Friedrichsruh koło Hamburga w 1898 r.

Pomnik Bismarcka w Berlinie

WAŻNE DATY:

1862 – powołanie Bismarcka na premiera i ministra spraw zagranicznych Prus przez króla Wilhelma I 1864 – wojna Prus i Austrii z Danią o Szlezwik-Holsztyn 1866 – wojna prusko-austriacka 1870–71 – wojna Prus z Francją 1871 – zjednoczenie Niemiec; ogłoszenie się Wilhelma I cesarzem niemieckim; mianowanie Bismarcka kanclerzem Rzeszy 1871–1887 – "Kulturkampf" (wojna o kulturę) w Niemczech 1882 – początek trójprzymierza Niemiec, Austro-Węgier i Włoch 1884–85 – zdobycie przez Niemcy pierwszych kolonii w Afryce 1890 – odwołanie Bismarcka z urzędu kanclerza Rzeszy przez cesarza Wilhelma II 1889 – śmierć Bismarcka

powrót do początku strony