|
Jak pewnie zauważyliście w języku polskim zarówno literę ż, jak i dwuznak rz wymawia się identycznie, jako [sz] lub [ż]. Wyrazy zapisane jako może i morze choć brzmią tak samo oznaczają coś zupełnie różnego. Zapisując wyrazy, musimy więc kierować się zasadami polskiej gramatyki – w tym wypadku, zasadą morfologiczną bądź historyczną. Literę ż piszemy: | a) | gdy wymienia się na: | – | g, np. może -> mógł, ważny -> waga; | – | z, np. pokażę -> pokazać, wiążę -> więzy; | – | ź, np. grożę -> groźba, mrożę -> mroźny lub zi, np. wożę -> wozić, wiążę -> więzić; | – | s, np. mąż -> męski, wyżej -> wysoko; | – | h, np. drużyna -> druh, ważki -> wahać; | – | dz, np. pieniążek -> pieniądz, księże -> ksiądz. |
Najczęściej występuje odmiana ż na g, a najrzadziej ż na h.| b) | gdy występuje przed nią litera: | – | l, np. Elżbieta, najlżejszy; | – | ł, np. małżonek, łżeć; | – | r, np. rżeć, skarżyć się; | – | n, np. inżynier, branża; | – | w nielicznych wyrazach po literze m, np. mżawka, mżysty, komża. |
c) | w cząstkach -że, -ż dołączonych do wyrazu, np. chodźże, dajże, jakoż, ależ; |
d) | w zakończeniach -aż, -eż, wyrazów które są nazwami czynności lub rzeczy (wyrazy często zapożyczone z francuskiego), np. sondaż, instruktaż, łupież, grabież; |
e) | po samogłosce, w wyrazach pochodzenia obcego, np. wizażysta, imaż. |
Dwuznak rz piszemy: a) | gdy wymienia się na literę r, np. morze -> morski, szerzyć -> szeroki; |
b) | gdy występuje przed nim litera: | | – | b, np. brzask, obrzęk; | – | w, np. wrzask, wrzesień; | – | d, np. drzewo, drzwi; | – | j, np. ujrzeć, dojrzały; | – | g, np. grzmi, grzyb;
WYJĄTEK: gżegżółka, piegża. | – | t, np. trzymać, trzeć; | – | p, np. przedtem, przyjaźń;
WYJĄTEK: pszenica, pszczoła, Pszczyna. | – | ch, np. chrzan, chrzestny; | – | k, np. krzyczeć, pokrzywa.
WYJĄTEK: kształt, kształcić, wykształcenie, bukszpan, kszyk (nazwa ptaka). |
c) | w cząstce - mierz, np. ciśnieniomierz; |
d) | w cząstce - mistrz, np. zegarmistrz; |
| e) | w zakończeniach -arz, -erz, np. pisarz, harcerz. |
f) | w wyrazach polskich – na początku wyrazu i po samogłosce, np. rzeka, rzucać (kiedyś występowało tam miękkie r); jarzębina, korzeń. |
Oczywiście jak wiecie od każdej reguły są wyjątki: a) | jeżeli litera b lub d kończy przedrostek, np. ob-, od-, pod-, nad-, a po nim następuje wyraz, który zaczyna się literą ż to piszemy połączenie -bż-, -dż-, np. nadżerka, obżerać się, podżyrować, odżywianie. |
b) | jeżeli wyraz kończy przyrostek -że to piszemy ż nawet po literach b, w, d, j, g, np. zróbże, dajże, sprawże. |
c) | jeżeli chcemy zapisać głoskę dż to zapisujemy je jako połączenie d + ż, np. dżdżysty, dżdżownica. |
d) | jeżeli mamy do czynienia z przymiotnikiem w stopniu równym bądź wyższym to, nawet po literach b, t, k, p, ch, piszemy sz zamiast rz, np. szybszy, lepszy, krótszy. |
powrót do początku strony |
