Mao Tse-tung, Mao Zedong
(ur.1893 R., zm.1976 R.)

Chiński polityk, działacz i przywódca komunistyczny, dyktator.

Urodził się 26 XII 1893 r. w wiosce Shaoshan w prowincji Hunan w dość zamożnej rodzinie chłopskiej. 

W 1911 r. wziął udział w rewolucji, w wyniku której obalony został cesarz Pu Yi z dynastii mandżurskiej, a Chiny stały się republiką. Po zakończeniu rewolucji Mao powrócił do szkoły w Changsha. W 1918 r. przeniósł się do Pekinu, gdzie pracował jako asystent bibliotekarza na tamtejszym uniwersytecie.

Kiedy do Chin dotarły postanowienia traktatu wersalskiego, według których dotychczasowe przywileje niemieckie w Państwie Środka miała przejąć Japonia, 4 V 1919 r. studencka młodzież w Pekinie wystąpiła z programem zbrojnej walki z Japończykami. "Ruch 4 maja", będący pierwszym ruchem narodowym w Chinach,  głosił także potrzebę zmian społecznych i kulturalnych. Pod silnym wpływem "Ruchu 4 maja" znalazł się także Mao Tse-tung.

1 VII 1921 r. w Szanghaju powstała Komunistyczna Partia Chin (KPCh), a jednym z jej założycieli był Mao Tse-tung. W tym czasie komuniści chińscy w sprawach wewnętrznych prowadzili politykę sojuszniczą wobec założonej w 1912 r. przez Sun Yat-sena partii nacjonalistycznej – Kuomintangu. Po śmierci Sun Yat-sena  (1925) na czele Kuomintangu stanął Czang Kaj-szek, polityk, który szybko zerwał sojusz z komunistami i  odstąpił od współpracy ze Związkiem Radzieckim. W toczącej się w latach 1927–1937 wojnie domowej w Chinach, Czang Kaj-szek (od 1928 r. prezydent republiki chińskiej) zwalczał komunistów i jednocześnie wzywał do wyzwolenia kraju spod obcego panowania oraz zachowania jedności narodowej. W odpowiedzi na działania Kuomintangu komuniści organizowali powstania chłopskie i próby przewrotów, które jednak nie przynosiły spodziewanych rezultatów.

W XI 1931 r. w Kiangsi utworzona została przez komunistów chińska republika radziecka, na czele której stanął Mao Tse-tung. Wielka ofensywa Kuomintangu w 1934 r. zmusiła komunistów do podjęcia tzw. "długiego marszu" – przejścia z prowincji Kiangsi do leżącej na północnym zachodzie prowincji Shensi (trasa liczyła ok. 10 tys. km). W tym czasie Mao Tse-tung stał się już wyraźnym liderem komunistów chińskich.

Japończycy, dążący do rozciągnięcia swego panowania na Chiny, 7 VII 1937 r. sprowokowali starcie na moście Marco Polo koło Pekinu, czym zapoczątkowali wojnę chińsko-japońską. Po wybuchu wojny doszło do zawieszenia broni między Kuomintangiem i komunistami. W latach 1940–41 armia japońska odniosła na terenie Chin wiele sukcesów militarnych.

W 1943 r. Mao Tse-tung został przewodniczącym Komitetu Centralnego (KC) Komunistycznej Partii Chin. 

Mao Tse-tung w 1944 r.

Aż do zakończenia II wojny światowej w 1945 r. zarówno Kuomintang jak i armia komunistyczna walczyły z japońskim agresorem, jednak nie współpracowali ze sobą i nie uzgadniali wspólnych działań, a nawet przy nadarzających się okazjach zwalczali się wzajemnie.

Po kapitulacji cesarstwa Japonii (IX 1945), w Chinach na nowo rozgorzała wojna domowa (1946–49). Komuniści na opanowanych przez siebie terenach wprowadzali reformy rolne i zdobywali w ten sposób sympatię i poparcie ludności wiejskiej, która zasilała coraz mocniejszą Ludową Armię Wyzwoleńczą Mao Tse-tunga. Komuniści w swej walce korzystali również z pomocy Związku Radzieckiego. Ostatecznie siły Czang Kaj-szeka wspieranego przez USA i Wielką Brytanię zostały pokonane w 1949 r.

1 X 1949 r. na Placu Niebiańskiego Pokoju Mao Tse-tung proklamował powstanie Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL), a nacjonalistyczny rząd Kuomintangu, wraz z resztkami armii i swymi zwolennikami, musiał szukać schronienia na Tajwanie (do dziś trwa spór o wyspę, do której pretensje rości sobie ChRL).

Mao stanął na czele państwa jako przewodniczący Centralnego Rządu Ludowego ChRL i piastował to stanowisko do 1959 r.

Mao Tse-tung ogłaszający utworzenie Chińskiej Republiki Ludowej (1949)

W 1950 r. uchwalona została ustawa o reformie rolnej, zlikwidowano własność obszarniczą, zaczęto rozdzielać ziemię między najbiedniejszych chłopów, jednak już od 1954 r. na wsi chińskiej prowadzona była szybka kolektywizacja. Tymczasem dotychczasowi właściciele ziemi potraktowani zostali w sposób bardzo okrutny, szacuje się, że 1–2 mln z nich zostało zamordowanych.

W 1950 r. zawarty został chińsko-radziecki układ o przyjaźni. W tym czasie ChRL współpracowała w wielu dziedzinach z ZSRR, który udzielał jej znacznej pomocy finansowej, materiałowej i technologicznej.

Mao Tse-tung  i  radziecki przywódca  Józef Stalin

Pod koniec 1950 r. armia chińska wkroczyła do Tybetu i rozpoczęła okupację tego położonego w Himalajach kraju (do dziś Tybetańczycy, z ich przywódcą Dalajlamą, dążą do odzyskania suwerenności).

W drugiej połowie lat 50-tych stosunki chińsko-radzieckie wyraźnie się pogorszyły. Mao Tse-tung, który dążył do umocnienia swej pozycji w kraju, obawiał się nadmiernego uzależnienia się ChRL od Związku Radzieckiego, a zdając sobie sprawę, że nie może już polegać na radzieckiej pomocy gospodarczej i militarnej, postanowił osiągnąć własną, niezależną od Moskwy, formę socjalizmu.

Mao odrzucił forsowany przez ZSRR komunistyczny model gospodarki oparty na przemyśle ciężkim, a postawił na dominujące w Chinach rolnictwo i chłopów. 

By osiągnąć zamierzony cel, Mao ogłosił w 1958 r. II plan 5-letni (tzw. "wielki skok"), który przewidywał szybkie przyspieszenie rozwoju chińskiego przemysłu i rolnictwa. Dotychczasowe struktury społeczne miały być zlikwidowane, ludność wiejską Chin zaczęto organizować w tzw. komuny ludowe, które miały dostarczać zarówno produkty rolne jak i przemysłowe (np. stal), produkowane najprostszymi metodami. Skutki realizacji "wielkiego skoku" okazały się jednak  tragiczne. Gospodarka chińska załamała się, zapanował nieopisany chaos w państwie, a w wielu regionach kraju wystąpił głód, wskutek którego zmarło ok. 50 milionów mieszkańców. Kryzys gospodarczy i polityczny spowodował w 1961 r. odstąpienie KPCh od programu "wielkiego skoku".

W tym czasie Mao Tse-tung usunął się nieco w cień życia politycznego. Choć zachował przywództwo partyjne, prezydentem Chin został Liu Shao-tsi (1959), a polityką gospodarczą zajął się Deng Xiaoping.

Konflikt ideologiczny między ChRL a ZSRR pogłębiał się, w efekcie czego w 1960 r. eksperci radzieccy w dziedzinie przemysłu, rolnictwa i wojskowości zostali wycofani z Chin, które teraz znalazły się w izolacji.

Plakat propagandowy z okresu "rewolucji kulturalnej" (1966–69)

By odzyskać pełnię władzy w Chinach i pozbyć się rzeczywistych jak i domniemanych przeciwników, Mao Tse-tung w 1965 r. wywołał tzw. "rewolucję kulturalną" skierowaną przeciw partyjnej hierarchii. Permanentna krytyka miała rozbić struktury partii i rządu. Mao wezwał młodzież skupioną w nowo powstałej Czerwonej Gwardii do kwestionowania autorytetów zwłaszcza w szkolnictwie, administracji, przemyśle a także we władzach partyjnych. Bojówki Czerwonej Gwardii (hunwejbini) w swych działaniach często dopuszczały się aktów brutalnego terroru. W pogromach życie straciło tysięce intelektualistów, urzędników państwowych i domniemanych przeciwników Mao, bardzo wielu trafiło do przymusowej pracy w komunach ludowych. Działalność Czerwonej Gwardii spowodowała dezorganizację chińskiego aparatu państwowego, kryzys gospodarczy i społeczny oraz destrukcję systemu oświatowego. Wiele bardzo cennych zabytków, dzieł sztuki i książek zostało zniszczonych tylko dlatego, że ich przesłania było sprzeczne z ideami Mao. W tym czasie na ogromną skalę rozwinął się kult Mao Tse-tunga, a tzw. "Czerwona książeczka" z zawartymi w niej myślami "Wielkiego Wodza" stała się nieodłącznym atrybutem rewolucji kulturalnej. Ostatecznie Mao Tse-tung zdołał wyeliminować przeciwników politycznych i umocnił swą władzę, którą teraz oparł  na tzw. "bandzie czworga".

Mao Tse-tung – przywódca ChRL w latach 1949–1976

Mao Tse-tung zmarł w Pekinie 9 IX 1976 r. w wieku 85 lat. Wkrótce po jego śmierci rozgorzała w Chinach walka o władzę. W 1978 r., po obaleniu "bandy czworga", przywódcą Chin został Deng Xiao-ping, zwolennik umiarkowanych reform rynkowych. Zapoczątkowane przez Deng Xiao-pinga  zmiany w życiu gospodarczym Państwa Środka trwają do dziś i przynoszą wymierne korzyści ekonomiczne, ale ustrój polityczny Chin pozostaje niezmienny. Partia komunistyczna utrzymuje monopol władzy, a wszelkie próby demokratyzacji są brutalnie tłumione.    

 
Mauzoleum Mao Tse-tunga na placu Tiananmen w Pekinie

WAŻNE DATY:

1911–12 – rewolucja w Chinach, obalenie cesarza i utworzenie republiki 1919 – "Ruch 4 maja" w Pekinie 1921 – utworzenie Komunistycznej Partii Chin, Mao Tse-tung jednym ze współzałożycieli KPCh 1927–1937 – wojna domowa w Chinach 1931 – utworzenie w Kiangsi chińskiej republiki radzieckiej 1934–35 – "długi marsz" komunistów chińskich 1937 – wybuch wojny chińsko-japońskiej 1943 – Mao Tse-tung przewodniczącym KC KPCh 1946–49 – kolejna wojna domowa w Chinach 1949 – ogłoszenie przez Mao powstania Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL) 1950 – zawarcie układu o przyjaźni z ZSRR, początek chińskiej okupacji Tybetu 1958 – początek realizacji programu tzw. "wielkiego skoku" 1960 – wycofanie radzieckich ekspertów z Chin; izolacja ChRL na arenie międzynarodowej 1965–69 – "rewolucja kulturalna" w Chinach 1976 – śmierć Mao Tse-tunga

powrót do początku strony