Aleksander I
(ur. 1777 r., zm. 1825 r.)

Cesarz Rosji od 1801 r., król Polski od 1815 r. Syn Pawła I. Pochodził z dynastii Romanowów.

Aleksander w młodości zdobył staranne wykształcenie. W 1801 r. objął tron rosyjski w wyniku przewrotu pałacowego, podczas którego zamordowany został jego ojciec Paweł I. Prawdopodobnie sam Aleksander uczestniczył w przewrocie i współpracował ze spiskowcami.

Po objęciu władzy początkowo prowadził politykę liberalną, wprowadził szereg reform wewnętrznych. Złagodził ucisk policyjno-wojskowy, zrehabilitował urzędników i oficerów odsuniętych przez Pawła I. Zreorganizował szkolnictwo, założył nowe uniwersytety, zlikwidował cenzurę książek. Dokonał także reformy sądownictwa, unowocześnił administrację państwową, utworzył ministerstwa, zliberalizował stosunki handlowe z zagranicą, zniósł poddaństwo chłopów w guberniach nadbałtyckich.

Aleksander I był zaprzyjaźniony z polskim księciem Adamem Czartoryskim, któremu w latach 1804–06 powierzył funkcję ministra spraw zagranicznych Rosji.

W 1801 r. Aleksander I przyłączył do Rosji Gruzję.

W sprawy europejskie car początkowo starał się nie angażować. Jednak, kiedy rządzący Francją Napoleon I Bonaparte coraz bardziej umacniał swoją pozycję i w 1804 r. koronował się na cesarza Francuzów, Aleksander w 1805 r. przystąpił do antyfrancuskiej koalicji. Po klęskach armii rosyjskiej zadanych przez wojska napoleońskie pod Austerlitz (1805), Iławą Pruską i Frydlandem (1807), car zawarł z Napoleonem pokój w Tylży (7 VII 1807), na mocy którego odebrany Prusom okręg białostocki przyłączony został do Rosji, a Aleksander przystąpił do blokady kontynentalnej Wielkiej Brytanii.

W tym czasie Rosja (zaangażowana na Kaukazie) prowadziła działania wojenne z Persją (1806–13) a ponadto walczyła z Turcją (1806–12) i Szwecją (1808–09). W wyniku tych wojen do imperium rosyjskiego przyłączone zostały: Finlandia (1809), Besarabia (1812) i Azerbejdżan (1813).

Od 1811 r. stosunki między Rosją a Francją stawały się coraz bardziej napięte. Podobnie jak Napoleon, car Aleksander intensywnie przygotowywał się do nieuchronnej wojny. 24 VI 1812 r. wielka armia napoleońska złożona głównie z Francuzów, Niemców, Włochów, Polaków i Holendrów przekroczyła graniczny Niemen i ruszyła w głąb terytorium Rosji. Wojska rosyjskie zostały pokonane w bitwach pod Smoleńskiem (16–18 VIII 1812) i Borodino (7 IX 1812), choć w tej ostatniej zadały najeźdźcom duże straty.

Rosjanie zdawali sobie sprawę, że armii Napoleona nie uda im się pokonać w otwartej bitwie, zatem dowodzący siłami rosyjskimi marszałek Michaił Kutuzow zastosował taktykę cofania się wojsk w głąb kraju, a przy tym niszczenia wszystkiego co znajdowało się na trasie idącego naprzód nieprzyjaciela oraz nękania rozproszonych oddziałów francuskich i likwidacji ich transportów zaopatrzenia.

Wszelkie próby rozmów pokojowych podejmowane przez Napoleona, Aleksander I odrzucał, dlatego mimo zajęcia przez Bonapartego Moskwy (14 IX 1812), armia napoleońska zagrożona całkowitą izolacją zmuszona została do odwrotu (początek w X 1812 r.), podczas którego uległa niemal całkowitej zagładzie.

W I 1813 r. wojska rosyjskie wkroczyły do Księstwa Warszawskiego, po czym wraz z Austrią i Prusami kontynuowały walkę z Francuzami na terenie Niemiec. W dniach 16–19 X 1813 r. Rosjanie wraz z koalicjantami zadali klęskę armii Napoleona w bitwie narodów pod Lipskiem, a w III 1814 r. wkroczyły do Paryża.

Scena z bitwy narodów pod Lipskiem

Po upadku Napoleona na arenie międzynarodowej wzrosło znaczenie Rosji i samego Aleksandra I, który odegrał dużą rolę na kongresie wiedeńskim (1814–15). Podczas kongresu doprowadził on do utworzenia Królestwa Polskiego połączonego z Rosją osobą monarchy – tytuł króla Polski miał przypadać aktualnie panującemu carowi.

Obrady kongresu wiedeńskiego

26 IX 1815 r. prawosławny Aleksander I wraz z protestanckim królem Prus Fryderykiem Wilhelmem III i katolickim cesarzem Austrii Franciszkiem I utworzył w Paryżu antyliberalne Święte Przymierze, nawiązujące do ewangelicznego braterstwa panujących i ich chrześcijańskich powinności wobec poddanych. W istocie stanowiło ono gwarancję wzajemnej pomocy w dławieniu zrywów niepodległościowych i dążeń liberalnych w Europie.

Jako król polski (od 1815 r.) Aleksander I starał się początkowo zjednać sobie Polaków i nadał Królestwu Polskiemu liberalną konstytucję, obiecywał również poszerzenie jego terytorium na wschodzie. Jednak łamanie konstytucji i niedotrzymywanie obietnic spowodowały niezadowolenie i opór Polaków przeciw carowi.

Car Aleksander I na koniu

Aleksander I w końcowym okresie swego panowania popadł w mistycyzm. W tym czasie w Rosji doszły do głosu siły reakcyjne, co spowodowało niezadowolenie społeczne (m.in. powstanie chłopskie nad Donem (1818–20).

Aleksander I zmarł niespodziewanie 19 XI 1825 r. w Taganrogu. Po jego śmierci powstało zamieszanie wokół następstwa tronu, w wyniku czego w XII 1815 r. doszło do powstania dekabrystów – próby wojskowego puczu przeciw władzy carskiej.

powrót do początku strony