BENIOWSKI

Utwór ten ma interesującą genezę. Od 1839 r. Słowacki był w Paryżu, gdzie nie czuł się dobrze, był nieustannie krytykowany i złośliwie oceniany przez emigrację. W 1840 r. na uczcie wydanej przez Eustachego Januszkiewicza na cześć Mickiewicza, skłoniono Słowackiego do wygłoszenia improwizacji na cześć autora Dziadów. Mickiewicz odwdzięczył się własną improwizacją i poeci pogodzili się.

Jednak Januszkiewicz w fałszywy sposób przedstawił w artykule w "Tygodniku Literackim" treść improwizacji Mickiewicza (jako krytyczną wobec twórczości Słowackiego). Wówczas obrażony poeta odpowiedział wszystkim przeciwnikom w Beniowskim. Utwór przyniósł mu uznanie.

Autentyczny Maurycy August Beniowski, węgierski szlachcic, żołnierz armii austriackiej, prawdopodobnie był Słowakiem wywodzącym się z polskiej rodziny. Żył w latach ok. 1741–1786. Był znany ze swoich awanturniczych przygód. Z powodu nieporozumień rodzinnych musiał opuścić ojczyznę. Wiele podróżował, uczestniczył w konfederacji barskiej (przeciwko Rosjanom), wzięto go do niewoli i wysłano na Kamczatkę. Nie usiedział jednak na miejscu, odbył wiele podróży, m.in. do Japonii, Chin, Francji i na Madagaskar, gdzie został wybrany przez tubylców na władcę. Zginął w walce z Francuzami w 1768 r. Zostały po nim pamiętniki, które wydano w 1790 r. w Londynie.

Słowacki podkreślał polskie pochodzenie Beniowskiego i przedstawiał go jako typowego szlachcica, sarmatę, który przez udział w konfederacji barskiej staje się żarliwym patriotą. Beniowski nie jest jednak powieścią przygodową. Losy i osobowość bohatera zostały zmienione w stosunku do oryginalnej postaci, a fabuła jest tylko pretekstem do przedstawienia dygresji rozliczeniowych.

Jest więc Beniowski poematem dygresyjnym, czyli gatunkiem epickim, w którym fabuła staje się okazją do snucia przez narratora refleksji, wspomnień i uwag wszelkiego rodzaju.

Cechy poematu dygresyjnego:

–	fragmentaryczna budowa fabuły – luźne epizody spojone wątkiem podróży bohatera;
–	najważniejszy jest narrator, który bawi się bohaterem i zdarzeniami;
–	zwroty do czytelnika;
–	dygresje są sposobem rozprawy z przeciwnikami.

Beniowski napisany jest stylem ariostycznym. Określenie to powstało od nazwiska poety renesansu – Lodvico Ariosto, autora Orlanda Szalonego. Jest to żartobliwy, ironiczny  styl pisania, często ośmieszający bohaterów, pisarza, dzieło czy czytelnika. Charakteryzuje się ponadto kapryśną narracją (tworzone są sytuacje fantastyczne, które po chwili są demaskowane) i zmiennością nastrojów (powaga miesza się z drwiną); bohater jest marionetką bez psychiki.

Słowacki stosuje w swoim utworze wszystkie te chwyty, ośmiesza bohatera, czytelnika, swoją twórczość; kpi z miłości romantycznej (w Beniowskim to ukochana porywa ukochanego). Utwór  ten jest dowodem na to, że romantyzm osiągnął dojrzałą fazę rozwoju – nastąpił moment samokrytyki romantycznej.

ANALIZA DYGRESJI W BENIOWSKIM

Dygresja o miłości do Ludwiki Śniadeckiej:

–	podmiot liryczny wspomina swoją ukochaną, która była pierwszą i jedyną miłością;
–	cierpi z powodu rozłąki;
–	podkreśla swą stałość w uczuciach;
–	idealizuje ukochaną, nazywając ją aniołem bez skazy;
–	jest przekonany, że spotkają się po śmierci.

Ta autobiograficzna dygresja ma być pożegnaniem z ukochaną, z którą los rozłączył poetę. Nastrój tego fragmentu jest smutny, nostalgiczny i przygnębiający.

Dygresja o emigracji:

–	jest to ironiczne wyznanie wiary, inaczej: wyznanie niewiary w możliwości emigrantów;
–	potępienie przywódców powstania listopadowego;
–	podmiot liryczny twierdzi, że sejm emigracyjny to fikcja i przez to przyszłość Polski stoi pod znakiem zapytania.

Dygresja o Mickiewiczu:

–	poecie stawiane są zarzuty: nie kocha ludu, nigdy nie będzie mu przewodził; nie jest pokorny; jest fałszywy, kłamie;
–	o sobie podmiot liryczny mówi, że jest pełen uczuć, kocha ludzi, lecz oni go nie rozumieją; jest niedoceniany i samotny; uważa siebie za poetę wieszcza i wierzy, że po śmierci będzie sławny;
–	dygresja kończy się próbą pojednania obu poetów.

 Dygresja na temat własnej twórczości:

–	język poezji powinien być jasny, zrozumiały i wyrażać wszystkie myśli poety: Chodzi mi o to, aby język giętki powiedział wszystko, co pomyśli głowa;
–	poezja powinna być ponadczasowa;
–	forma nie powinna ograniczać treści ani wolności artysty;
–	potępienie poetów tworzących dla poklasku.

powrót do początku strony