|
Utwór został napisany w 1832 r. w Dreźnie, a głównym impulsem do jego stworzenia był upadek powstania listopadowego. Poeta nie brał udziału w walkach, dlatego uważa się, że III część Dziadów miała być rekompensatą, wyrazem patriotyzmu poety oraz świadectwem martyrologii Polaków. Akcja utworu toczy się w latach 1823–24 w różnych miejscach (okolice Lwowa, Warszawa, cela księdza Piotra, pałac senatora Nowosilcowa w Wilnie). W Ustępie, którego wydarzenia rozgrywają się 1824 r., została opisana droga do Rosji i Petersburg. Mickiewicz pisząc Dziady, nawiązał do historycznego procesu filomatów i filaretów z 1823 r., w wyniku którego razem z przyjaciółmi został skazany i uwięziony. Bohaterowie występujący w utworze to postacie historyczne – Tomasz Zan, Adolf Januszkiewicz, Ignacy Domeyka, Antoni Frejend, Onufry Pietraszkiewicz i in. Byli oni działaczami Towarzystwa Filomatów i Filaretów. Ponadto bohaterami są: senator Nowosilcow, Doktor (August Becu – ojczym Juliusza Słowackiego), Wacław Pelikan, Leon Bajkow – poplecznicy cara. Inne postaci to duchy złe i dobre, ale najważniejsi są Konrad i ksiądz Piotr.
WIELKA IMPROWIZACJA Konrad – skłócony ze światem wielki indywidualista – podejmuje walkę, której przyświeca jeden cel: dobro ojczyzny. Bohater ten w celi więziennej przechodzi metamorfozę z Gustawa – romantycznego kochanka z IV części Dziadów – w poetę, przywódcę i bojownika o wolność narodu. Zbuntowany przeciwko Bogu, przepełniony pragnieniem władzy, wiedziony pychą wygłasza monolog nazwany Wielką Improwizacją. Wyraża w niej swój stosunek do poezji, ojczyzny i Boga. O POEZJI – | poeta jest nieszczęśliwy, bo nie potrafi wyrazić słowami tego, co czuje; | – | słuchacze nie rozumieją poezji, patrzą na nią powierzchownie; | – | poezja jest wielka, piękna, metafizyczna, niepoznawalna rozumem i zmysłami, można się tylko domyślać jej sensu; | – | nie tworzy się jej dla odbiorców, a dla duszy i Boga; | – | poeta jest mistrzem, jest najważniejszy, może czynić rzeczy niemożliwe, jego potęga tkwi w jego duszy; jest egotykiem, jest wieczny, nieśmiertelny; | – | Konrad uważa swoją poezję za wielką i nieśmiertelną, posiadającą moc kreacji (afirmacja własnej poezji i pogarda wobec innych poetów i ich twórczości) | Cytaty: Depcę was, wszyscy poeci, wszyscy mędrce i proroki, których wielbił świat szeroki; (...) myśli dobywam sam z siebie, wcielam w słowa, one lecą, rozsypują się po niebie (...) ich okrągłość dłonią czuję, ich ruch myślą odgaduję: Kocham was, me dzieci wieszcze! |
O OJCZYŹNIE – | Konrad kocha ojczyznę, uważa się za patriotę, kocha wszystko, co jest związane z ojczyzną; | – | kocha naród i chce go podźwignąć, chce mu dać szczęście i wolność, chce się dowiedzieć od Boga, jak to zrobić; | – | cierpi, bo jego ojczyzna też cierpi, jest fizycznie zjednoczony z ojczyzną; | – | jego cierpienie jest ogromne, doprowadza go do szaleństwa | Cytaty: Nazywam się Milijon, bo za milijony kocham i cierpię katusze; Ja kocham cały naród! – objąłem w ramiona wszystkie przeszłe i przyszłe jego pokolenia. |
O BOGU – | doskonałość Konrada jako poety powoduje chęć porównania się do Boga; | – | pyta Boga, czy jest on większy od poety – jest to postawa grzeszna, bluźniercza; | – | postanawia się rozliczyć z Bogiem, chce przybrać ciało ptaka, wzlatuje do Boga, a siłę do lotu dają mu uczucia i poezja; | – | wątpi w uczucia Boga, przechwala się, jest pyszny, dumny; | – | stawia siebie na pierwszym miejscu, przed Bogiem; | – | przychodzi do Boga po władzę, chce rządzić uczuciami, duszami; | – | chce być władcą bezwzględnym i okrutnym wobec poddanych, rozkazuje Bogu, żąda władzy; | – | gardzi światem, pośrednio więc gardzi Bogiem; | – | wyzywa Boga na pojedynek, przeczy cnocie boskiej (miłości), wątpi w dogmaty i Biblię; | – | wyzywa Boga na pojedynek na serca, tworzy pocisk z uczucia, którym chce zabić Boga; | – | niemal nazywa Boga carem, co byłoby najgorszą obrazą | Cytaty: Nieśmiertelność tworzę, cóż Ty większego mogłeś zrobić Boże?; Wstrząsnę całym państw Twoich obszarem; Krzyknę, żeś Ty nie ojcem świata, ale... |
Konrad prezentuje postawę buntu przeciwko Bogu, światu. Ma kilka cech Prometeusza – kocha ludzi, chce ich szczęścia, cierpi dla nich. Jego "misja" zakończyła się jednak fiaskiem – stał się łupem diabłów i padł zemdlony. Konrad ma w sobie dwa pierwiastki – prometeizm i lucyferyzm. To zestawione w nim dobro i zło buduje tragizm jego postaci i pokazuje pełnię człowieczeństwa. MESJANIZM III CZĘŚCI DZIADÓW – WIDZENIE KSIĘDZA PIOTRA Postawa Konrada jest krańcowo różna od postawy księdza Piotra, który ma widzenie od Boga, bo jest prawdziwym chrześcijaninem i zasłużył sobie na nie pokorą, wiarą i dobrocią. Księdzu dane było zobaczyć dzieje Polski i jej przyszłość. Są one ułożone na wzór dziejów Chrystusa – męczeństwo polskiego narodu ma zbawić inne ludy walczące o wolność. Obrazy widziane przez księdza Piotra: I. | Spojrzenie z góry na wozy wiozące Polaków na Sybir. To nasze dzieci – krzyczy ksiądz Piotr. Carat jawi się jako biblijny Herod – dzieciobójca. | II. | Wizja człowieka, który będzie wskrzesicielem narodu, imię jego czterdzieści i cztery. | III. | Naród związany i Europa, która nad nim się urąga. Wizja procesu na wzór losów Chrystusa. Gal, czyli Francja, ukształtowany jest na podobieństwo Piłata, który umywa ręce choć wydał wyrok. | IV. | Droga krzyżowa – naród-Chrystus dźwiga krzyż ukuty z trzech ludów (trzy zabory), a ramiona rozciąga nad całą Europę. | V. | Ukrzyżowanie – u stóp, na wzór Matki Boskiej, naród, który zostaje raniony w bok przez żołdaka Moskala, opłakuje matka wolność. | VI. | Wniebowstąpienie – naród unosi się ku niebu w białej szacie, przemienia się w portret wybawcy – namiestnika wolności. Dość niejasna wizja: postać o trzech obliczach stoi na trzech stolicach i na trzech koronach – najwyraźniej pognębia zaborców. Powtarza się imię czterdzieści i cztery. Obraz ten kończy widzenie. |
Mistycyzm – wiara w możliwość bezpośredniego, ponadzmysłowego kontaktu człowieka z absolutem, np. za pomocą intuicji, objawień.Mesjanizm – pogląd historiozoficzny, przypisujący narodowi lub jednostce szczególne posłannictwo wobec ludzi, np. rolę mesjasza niewinnie cierpiącego dla ich zbawienia. Kształtuje się szczególnie wśród ludów, które utraciły niepodległość i jest zmistyfikowaną formą dążenia do wolności. Pogląd ten często jest traktowany jako szkodliwy, powodujący bierną postawę. Fragmenty mesjanistyczne w III części Dziadów to: widzenie księdza Piotra; Konrad jako mesjasz (co potwierdza Wielka Improwizacja) lub, według innej interpretacji, mesjaszem jest tajemniczy człowiek o imieniu czterdzieści i cztery lub cała młodzież polska. CECHY DZIADÓW JAKO DRAMATU ROMANTYCZNEGO:
– | niezachowanie zasady jedności czasu, miejsca i akcji; akcja nieciągła | – | synkretyzm rodzajowy – występują elementy epickie (np. przypowieści księdza Piotra), liryczne (Wielka Improwizacja) i dramatyczne | – | połączenie fantastyki z realizmem | – | występowanie elementów różnych dziedzin sztuki (np. muzyka, literatura) | – | występowanie symboli (najsłynniejszy czterdzieści i cztery) | – | indywidualizacja języka | – | występowanie typowego bohatera romantycznego – kochanek ojczyzny, skazany na klęskę indywidualista | – | tematyka filozoficzna, psychologiczna, historyczna | – | występowanie scen zbiorowych (np. na balu u senatora) | – | brak chóru | – | tajemniczość, poetyka snu, fatum |
powrót do początku strony |
