Skróty wyrazowe to stosowane w celu zaoszczędzenia miejsca w tekście fragmenty wyrazów. Mogą być jednowyrazowe, na przykład: cyt. = | cytat | dosł. = | dosłownie, dosłowny | dot. = | dotyczy | jazz. = | jazzowy | płk = | pułkownik | ul. = | ulica |
bądź wielowyrazowe: cdn. = | ciąg dalszy nastąpi | itd. = | i tak dalej | l.at. = | liczba atomowa | m.in. = | między innymi | np. = | na przykład | nt. = | na temat |
Skrótem wyrazowym często jest pierwsza i ostatnia litera danego słowa, np.: nr (numer), dr (doktor) lub pierwsze trzy litery, tak jak w wyrazie docent (doc.), miesiąc (mies.).Skracane wyrazy mają zwykle więcej niż 3 litery, oprócz kilku wyjątków: n. = | nad | p. = | pan | r. = | rok | s. = | syn | t. = | tom |
Ostatnią literą skrótu jest zawsze spółgłoska, za wyjątkiem skrótów a. (albo) i o. (ojciec) oraz skrótów zapożyczonych np. ha (hektar). Błędem jest dopisywanie znaków miękkości (np. stosowanie litery ś zamiast s) w sytuacji, gdy w pełnej formie wyrazu po literze s wystąpiła zmiękczająca głoskę litera i, np.:
godz. = | godzina (nie godź.!) | mies. = | miesiąc (nie mieś.!) | sześc. = | sześcienny (nie sześć.!) | tys. = | tysiąc (nie tyś.!) |
Jednakże, jeżeli w pełnej formie wyrazu występuje znak zmiękczający, to należy konsekwentnie stosować go także w formie skróconej tego wyrazu: chiń. = | chiński | indiań. = | indiański |
Skróty – zgodnie z zasadami składniowymi – pisze się małą literą, jeżeli występują w tekście (za wyjątkiem nazw pierwiastków chemicznych, gwiazdozbiorów i niektórych wielkości fizycznych), a wielką, gdy rozpoczynają zdanie.Skróty jednostek fizycznych, zgodnie z zasadami pisowni międzynarodowej, pisze się, stosując naprzemiennie małe i wielkie litery, np.: hPa = | hektopaskal | kB = | kilobajt |
Wiele skrótów można napisać dwojako, np.:
bdb. lub bd. = | bardzo dobry – stopień w skali ocen | fr. lub franc. = | francuski | v. lub vs. = | versus (łac.) – przeciw | w.c. lub WC = | water-closet (ang.) – toaleta | wf. lub WF = | wychowanie fizyczne |
Pewne skróty, obok tradycyjnego zapisu, można pisać z łącznikiem, np.:
s-ka lub ska = | spółka | z-ca lub zca = | zastępca |
Niepoprawna jest natomiast pisownia z ukośnikiem, np.: d/s zamiast ds = | do spraw | n/Wisłą zamiast n. Wisłą = | nad Wisłą |
Niektóre skróty są wieloznaczne, o ich znaczeniu decyduje kontekst, w jakim zostały użyte, np.
l.p. = | liczba pojedyncza lub liczba porządkowa | nb. = | nieobecny lub nota bene (łac.) – zauważ dobrze | org. = | przeczytamy jako: organiczny, organizacja (organizacyjny) lub organista | p.w. = | patrz wyżej lub pod wezwaniem |
Skrótów od tytułów naukowych oraz stopni wojskowych nie używa się jako samodzielnych wyrazów, ale jedynie w zestawieniu z nazwiskami. Wiele kontrowersji przy posługiwaniu się skrótami budzi konieczność stosowania bądź pomijania kropki. Zasady jej użycia przedstawiamy poniżej. ZASADY UŻYCIA KROPKI W skrótach nazw jednowyrazowych Na ogół stawia się kropkę. Jeżeli skrót jednowyrazowy kończy się tą samą literą, co skracany wyraz, wówczas nie pisze się kropki: mgr = | magister | nr = | numer | ppłk = | podpułkownik | wg = | według |
Należy jednak pamiętać, że skrót od wyrazu, który kończy się tą samą literą co skracany wyraz, należy pisać bez kropki w sytuacji, ten występuje w mianowniku, natomiast w pozostałych przypadkach deklinacyjnych zapisujemy skrót z kropką. Np.:
dr = doktor, ale | dr. = doktora |
Można także użyć w takim wypadku odmienionej formy skrótu – dra (doktora), drowi (doktorowi).
Nie pisze się kropki po skrótach nazw jednostek miar, wag, jednostek fizycznych, pojęć matematycznych, symboli chemicznych, nazw gwiazdozbiorów i innych skrótach używanych np. w matematyce, muzyce czy pozostałych naukach, gdyż mają one charakter międzynarodowy. Zasada ta dotyczy m.in. następujących skrótów: kcal = | kilokaloria | kg = | kilogram | mln = | milion | sin = | sinus |
Nie stawia się kropek po skrótach polskich jednostek monetarnych: w odróżnieniu od skrótów obcych walut, np.: W skrótach nazw wielowyrazowych Stawia się kropkę po skrócie każdego z wyrazów, jeżeli drugi człon wyrażenia (i ewentualnie kolejne) rozpoczyna się od samogłoski, np.: b.u. = | bez uwag | b.o. = | bez ograniczeń | m.in. = | między innymi | n.e. = | naszej ery | r.u. = | roku ubiegłego |
W sytuacji, gdy drugi i następne człony wyrażenia rozpoczynają się od spółgłoski należy postawić kropkę tylko na końcu skrótu: br. = | bieżącego roku | cdn. = | ciąg dalszy nastąpi | śp. = | świętej pamięci | tj. = | to jest | ts. = | to samo | tzw. = | tak zwany |
Kropkę po każdym ze skracanych wyrazów należy postawić w wyrażeniach obcych, np.: a.c. = | a conto (wł.) – z góry | a.r. = | anno regni (łac.) – w roku panowania | op.cit. = | opus citatum (łac.) – dzieło cytowane |
Kropkę po każdym ze skracanych wyrazów należy postawić w skrótach podwojonych, oznaczających liczbę mnogą, zawierających więcej niż dwie litery, takich jak: W sytuacji użycia skrótu podwojonego, składającego się tylko z dwóch liter, kropkę należy postawić wyłącznie na końcu skrótu: Wyjątkiem od ww. zasad pisowni skrótów wielowyrazowych są skróty nazw typów karabinów, które należy pisać bez kropek, np.: ckm = | ciężki karabin maszynowy | pm = | pistolet maszynowy |
OGÓLNE ZASADY UŻYCIA KROPKI W SKRÓTACH NAZW JEDNO- I WIELOWYRAZOWYCH
Niekiedy kropka lub jej brak decyduje o znaczeniu skrótu, np.: br. odczytamy jako bieżącego roku, a br (pisane bez kropki) jako brak roku (lub bez roku), sq. oznaczać będzie następny (łac. sequens), a s.q. – status quo (łac.), tj. obecny stan rzeczy. Często spotykaną praktyką wydawnictw, mającą już wieloletnią tradycję, jest stosowanie zapisu bez kropki skrótów terminów gramatycznych. Pomimo, iż (teoretycznie) zapis taki jest nieprawidłowy, jest powszechnie akceptowany, np.: l mn = | liczba mnoga | ż = | żeński |
Jeżeli skrót występuje na końcu zdania, a wymaga zastosowania kropki, wówczas należy postawić tylko jedną kropkę, odnoszącą się równocześnie do skrótu i pełniącą funkcję kończącej zdanie.powrót do początku strony
|