Strona ofertowa Wydawnictw Edukacyjnych WIKING
Jesteś
gościem portalu
Strona główna portalu
http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=621
http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=440
http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=110
http://www.wiking.com.pl/index.php?site=testy_gim_historia_roz_1
http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=348
http://www.wiking.edu.pl/sitemap.php
Powrót do poprzedniej stronyWersja do wydruku

ROLNICTWO

na Świecie, w Europie, w Polsce

WARUNKI ROZWOJU ROLNICTWA
UPRAWA ROŚLIN
HODOWLA ZWIERZĄT

Rolnictwo jest jedną z najstarszych form działalności gospodarczej człowieka – początki osadnictwa ściśle związane są z obszarami rolniczymi. Ma ono szczególne znaczenie, ponieważ podstawowy jego cel to wytwarzanie żywności, czyli produktów absolutnie niezbędnych do życia człowieka.

Działalność rolnicza prowadzona jest na użytkach rolnych, na które składają się:
- grunty orne (pola uprawne),
- plantacje wieloletnie (np. sady),
- użytki zielone (łąki, pastwiska).
__________

WARUNKI ROZWOJU ROLNICTWA

Ażeby rolnictwo  mogło skutecznie się rozwijać potrzebne są sprzyjające warunki naturalne oraz odpowiedni potencjał społeczno-gospodarczy.

Spośród warunków naturalnych największe znaczenie mają:
- jakość gleby,
- typ klimatu,
- ukształtowanie terenu.

Jakość gleby bezpośrednio wpływa na wysokość uzyskiwanych plonów (plon to ilość produktu rolnego zebrana z określonej powierzchni, najczęściej z 1 ha). Mówi się, że gleba jest urodzajna – czyli daje dobre plony – kiedy stwarza korzystne warunki dla rozwoju mikroorganizmów i wzrostu roślin. Owa urodzajność wynika wprost z żyzności, którą z kolei określa się jako zdolność gleby do zaopatrywania roślin w wodę, tlen i składniki pokarmowe.

Klimat wpływa na rolnictwo głównie poprzez 2 składniki: opadytemperaturę.
Opady dają roślinom niezbędną do życia wodę – stąd wniosek, że rolnictwo nie może rozwijać się na obszarach suchych.
Temperatury ograniczają uprawę roślin przeważnie wtedy, gdy są zbyt niskie – wiele roślin potrafi wegetować w wysokich temperaturach (jednak na ogół pod warunkiem, że ma wówczas wystarczającą ilość wody); natomiast hodowla zależy od temperatur w większym stopniu – zwierzęta na ogół źle znoszą mrozy (z wyjątkiem reniferów) oraz wysokie temperatury (z wyjątkiem wielbłądów);
przy okazji wysokich temperatur należy wspomnieć o okołorównikowej strefie gorącej, w której hodowlę zwierząt uniemożliwia żyjąca tam mucha tse tse (roznosi różnorodne choroby).

Urozmaicone ukształtowanie terenu utrudnia działalność rolniczą – górskie stoki często są niedostępne dla maszyn, a woda opadowa szybko po nich spływa przyczyniając się do erozji gleb. Dlatego rolnictwo najlepiej rozwinęło się na obszarach równinnych.

Na społeczno-gospodarcze warunki rozwoju rolnictwa składają się następujące czynniki:
- potencjał ludzki – społeczeństwo o odpowiednich kwalifikacjach, 
- mechanizacja – stopień wykorzystania maszyn rolniczych,
- chemizacja – stosowanie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin,
- zabiegi melioracyjne – nawadnianie i osuszanie gruntów,
- typ gospodarki rolnej;

wyróżnia się 2 główne typy gospodarki rolnej:
gospodarka ekstensywna – produkcja rolna jest przeważnie mała
(zwiększa się ją poprzez powiększenie obszaru zasiewu);
nakłady są niewielkie, a plony niskie;
większość prac wykonują ludzie;
rolnictwo ekstensywne występuje głównie
w państwach słabo rozwiniętych;
    gospodarka intensywna – produkcja rolna jest duża dzięki wysokim nakładom (mechanizacja, znaczne zużycie nawozów,
sztuczne nawadnianie);
większość prac wykonują maszyny;
    użytkuje się na ogół małe powierzchnie,
ale za to uzyskiwane plony są wysokie;
    taki typ gospodarki rolnej prowadzony jest
w państwach rozwiniętych.

__________

UPRAWA ROŚLIN

W ramach działalności rolniczej, na gruntach ornych oraz na plantacjach wieloletnich, prowadzona jest uprawa roślin. Wyróżnić można wiele grup roślin uprawnych, m. in.:
- zboża,
- rośliny bulwiaste,
- rośliny cukrodajne,
- rośliny oleiste,
- warzywa i owoce,
- używki i przyprawy,
- rośliny pastewne,
- rośliny włókniste.

Zboża są najważniejszymi roślinami żywieniowymi – ich podstawowym plonem jest ziarno, które po zmieleniu daje mąkę, a z niej z kolei można upiec np. chleb.
Biorąc pod uwagę wielkość zbiorów, trzy główne zboża to kukurydza, pszenicaryż. Mniejsze znaczenie mają: jęczmień, owies, żyto i pszenżyto oraz prososorgo (choć lokalnie mogą być uprawiane na większą skalę). Ponadto do zbóż zalicza się też grykę, orkisz, włośnicę, teff, amarantus.

zbiory zbóż na świecie diagram pszenica kukurydza ryż

Rośliny bulwiaste również odgrywają istotną rolę w procesie żywienia – zawierają m. in. skrobię, białko i cukier. W strefie umiarkowanej najbardziej znane są ziemniaki, natomiast w cieplejszym klimacie rosną bataty, maniok, kolokazja, pochrzyn (jams) i in.

Rośliny cukrodajne, jak sama nazwa wskazuje, dostarczają cukru. Najważniejszymi z nich są: trzcina cukrowa w klimacie gorącym i wilgotnym oraz burak cukrowy w klimacie umiarkowanym. Poza tym zdecydowanie rzadziej uprawiana jest palma cukrowa (arenga) oraz kucmerka (azjatycka bylina o słodkich korzonkach). W Ameryce Północnej do słodzenia używa się też syropu klonowego.

Rośliny oleiste są źródłem tłuszczów roślinnych. Najwięcej tłuszczu zawierają rośliny uprawiane w strefie klimatu gorącego i ciepłego – palma oleista, palma kokosowa, migdałowiec, sezam, orzech ziemny, oliwka, soja, a także w mniejszym stopniu bawełna. Na obszarach chłodniejszych rosną już nie tak zasobne w tłuszcz rzepakrzepik, słonecznik, len oleisty, gorczyca, dynia oleista.

Warzywa i owoce są bardzo rozpowszechnione i uprawia się je nie tylko na polach uprawnych, plantacjach czy w sadach, ale również na przydomowych ogródkach. Są one naturalnym źródłem witamin, które bardzo korzystnie wpływają na zdrowie człowieka. Najbardziej popularne warzywa to pomidory, ogórki, papryka, kapusta, sałata, kalafior, cebula, marchew, fasola, groch i in. Wśród owoców najpopularniejsze są cytrusy, banany, arbuzy, winogrona, truskawki, jabłka, gruszki, brzoskwinie, morele, śliwki i in.

Dla odmiany używkiprzyprawy nie zawierają wartościowych składników odżywczych (wyjątkiem jest kakao) – są jednak uprawiane dla innych celów.
Działanie substancji zawartych w używkach (kofeina, nikotyna) powoduje większe pobudzenie organizmu człowieka – przykładem mogą tu być kawatytoń oraz w mniejszym stopniu herbatakakao. Plantacje krzewów herbacianych wiążą się z klimatem zwrotnikowym i podzwrotnikowym o dużej wilgotności w ciągu roku. Natomiast kawa i kakao rosną głównie w strefie klimatów zwrotnikowych i podrównikowych o równomiernie rozłożonych opadach i średniej temperaturze 18–20°C w okresie wegetacyjnym. Tytoń jest najbardziej rozpowszechnioną używką – uprawia się go zarówno w strefie umiarkowanej jak i podzwrotnikowej, zwrotnikowej czy gorącej.
Używanie przypraw ma na celu poprawę smaku i zapachu spożywanych potraw. Ważniejsze rośliny przyprawowe to: cebula, pieprz, chrzan, czosnek, papryka, pietruszka, cynamonowiec, muszkatołowiec, goździkowiec, imbir, bylica estragon, kminek zwyczajny, koper, majeranek, tymianek, wanilia, bazylia wonna, lebiodka pospolita (oregano).

Rośliny pastewne uprawiane są na paszę dla zwierząt hodowlanych. Można wśród nich wyróżnić kilka grup:
- motylkowe (lucerna, koniczyna, esparceta),
- strączkowe (łubin, groch, bobik, soja),
- trawy pastewne (kostrzewa, tymotka, życica),
- okopowe (buraki pastewne, rzepa, brukiew, ziemniaki, marchew),
- silosowe (kapusta pastewna, kukurydza, słonecznik).

Rośliny włókniste stanowią odrębną grupę, gdyż uzyskiwane z nich produkty nie są wykorzystywane do celów spożywczych. Użytkuje się je do wyrobu tkanin, dywanów, mat, szczotek, pędzli, sznurków itp. Największe znaczenie ma bawełna, która w skali światowej dostarcza ponad 60% wszystkich naturalnych włókien przędnych. Inne ważniejsze rośliny to: juta, len, konopie, agawa sizalska, jukka włóknista, aloes, rafia (palma iglasta).

Rośliny jadalne wystepują w przyrodzie nie tylko w wyniku świadomej uprawy, ale także w sposób naturalny – jako rosnące dziko. Dla przykładu na obszarach leśnych spotkać można jagody, poziomki, jeżyny, maliny, orzechy i in.
Duże znaczenie mają też grzyby, choć trzeba pamiętać, że nie są one roślinami (stanowią oddzielne królestwo – patrz rozdział Biosfera). Niektóre z nich – np. pieczarkiboczniaki, smardze, trufle – uprawiać można w warunkach sztucznych.
__________

HODOWLA ZWIERZĄT

Hodowla zwierząt dostarcza człowiekowi przede wszystkim mięsa, a ponadto tłuszczu, mlekajaj. Oprócz tego uzyskiwane są też produkty niespożywcze – skóry, futra, pierze, wełna, kości. W gospodarstwach rolnych do użyźniania ziemi wykorzystuje się zwierzęcy nawóz naturalny. Natomiast same zwierzęta, jako siła pociągowa, często zaprzęgane są do prac polowych i transportu.

Wśród zwierząt hodowlanych największe znaczenie mają:
- bydło,
- trzoda chlewna,
- owce,
- kozy,
- drób.

Bydło domowe wywodzi się od dziko żyjących bawołów, turów, jaków, bantengów. Popularne u nas krowy hodowane są głównie dla mięsa i mleka, a ponadto (w znacznie mniejszym stopniu) dla skór, kości, nawozu i jako siła pociągowa. Warto wiedzieć, że w Azji hoduje się również bawoły domowe i jaki domowe.

Trzoda chlewna to inna nazwa świni domowej. Zwierzę to zalicza się do tzw. “wszystkożernych” i dlatego jest znacznie rozpowszechnione (jednak głównie w strefie umiarkowanej, gdyż wymaga odpowiednich temperatur). Dostarcza przede wszystkim mięsa, a dodatkowo tłuszczu i skór.

Owce często hoduje się na naturalnych pastwiskach górskich i na stepach. Są wykorzystywane przez człowieka na wiele sposobów – pozyskuje się runo (czyli wełnę), mleko (np. do produkcji serów), wartościowe mięso (baranina), skóry.

Kozy, podobnie jak świnie, należą do grupy zwierząt “wszystkożernych”, a dodatkowo są w miarę odporne na niekorzystne warunki klimatyczne. Dlatego najwięcej ich występuję w biednych państwach Afryki i Azji (często są tam jedynymi “żywicielami” całych rodzin). Przede wszystkim dają mleko, a poza tym wykorzystuje się ich mięso i skóry (niektóre gatunki pokryte są też futrem bądź wełną).

Drób obejmuje ptactwo udomowione, do którego zaliczają się kury, kaczki, gęsi, indyki, strusie, bażanty, perliczki, przepiórki, a także gołębie. Ptaki te są w zasadzie jedynymi dostarczycielami jaj dla człowieka. Bardzo rozpowszechnione jest mięso drobiowe. Poza tym wykorzystuje się również pierze i puch (do wyrobu poduszek, śpiworów, kurtek).

Oprócz wyżej wymienionych zwierząt, lokalnie na większą skalę hoduje się renifery (w rejonie Koła Podbiegunowego Północnego) oraz wielbłądy – dromadery, baktriany (na obszarach pustynnych) i lamy (w Andach).

Spośród zwierząt o mniejszym znaczeniu hodowlanym wymienić należy konie, kuce, muły, osły – wykorzystywane są głównie jako siła pociągowa.

Zwierzęta futerkowe – lisy, norki, szynszyle, nutrie, sobole i in. – jak wskazuje nazwa, dostarczają futer oraz skór.

Pszczelarstwo zajmuje się wytwarzaniem miodu, wosku i innych produktów pszczelich.

Natomiast jedwabnictwo polega nie tyle na hodowli ile na uprawie drzew i krzewów morwy – na jej liściach motyle (jedwabniki morwowe) wytwarzają kokony, z których po dalszej obróbce można wyprodukować jedwab naturalny.

Trzeba też pamiętać o hodowli ryb, która dostarcza m. in. wartościowego mięsa. Aczkolwiek zdecydowana większość ryb do celów spożywczych pozyskiwana jest z wód naturalnych – głównie mórz i jezior – w ramach rybołówstwa (niekiedy dział ten łączy się z rolnictwem, ponieważ także obejmuje wytwarzanie żywności).

 powrót na początek strony

Geografia | Język Polski | Historia | Przyroda | Biologia